۱۰ روش درمان ناباروری مردان + دستورالعمل

تا چند دهه قبل بچه دار نشدن یا ناباروری یک زوج را مرتبط با مشکل یا اختلالی در زنان می دانستند، و امکان وجود مشکل از جانب مرد را در نظر نمی گرفتند. اما امروزه با پیشرفت علم پزشکی و راه های درمان نازایی، میدانیم که از هر سه زوج که دچار مشکل ناباروری هستند، در یک مورد مشکل از خانم، در یک مورد مشکل از مرد، و در یک مورد نیز مشکل شناخته نشده و احتمالا از هر دو نفر می باشد. با این حساب، درصورتیکه در حال حاضر با بیماری ناباروری روبرو هستید، حداقل سی درصد امکان دارد که مشکل از جانب شما باشد.

برای اینکه بتوانید یک درک کلی از مسیرهای درمان ناباروری داشته باشید، لازم ابتدا دلیل ناباروری خود را بدانید، بنابراین در ابتدای این مقاله به دلایل ناباروری آقایان پرداخته و سپس راه های درمان را بررسی می کنیم.

دلایل ناباروری مردان

ناباروری در مردان ممکن است علل مختلفی داشته باشد که عموما همگی به آناتومی دستگاه تولید مثل مرد، مسائل روانی، اختلالات هورمونی و یا سبک زندگی مربوط می شوند. البته تعدادی از ناباروری ها را نمی توان به علت خاصی نسبت داد و دلیل آنها ناشناخته می ماند. بطور کلی علت ناباروری مرد در یکی از ۴ مجموعه ی زیر قرار می گیرد:

• اختلالات هورمونی مربوط به غده ی هیپوفیز یا هیپوتالاموس
• اختلال در انتقال اسپرم و رسیدن به تخمک ها
• اختلال گنادی
• دلایل نامعلوم و ناشناخته

هنوز هم تحقیقات زیادی بر روی دلایل ناباروری مردان انجام می شود، چرا که در خیلی از موارد دلیل ناباروری هنوز ناشناخته است. در اکثر موارد دلیل ناباروری مردان مربوط به اختلالات اسپرم ها است. این اختلالات ممکن است تعداد کم اسپرم ها، یا اختلال در روند انزال و مسیر رسیدن اسپرم ها به تخمک ها باشد، علاوه بر آن خود اسپرم نیز ممکن است دچار دو اشکال اساسی باشد: طول عمر کم اسپرم، کم تحرک بودن اسپرم.

مشکلات خود اسپرم معمولا به دلایل زیر رخ می دهد:

• التهاب بیضه ها
• بیضه های غیرطبیعی
• تورم رگ های درون کیسه بیضه یا واریکوسل
• کم شدن تعداد اسپرم ها نیز به دلایل زیر ممکن است رخ بدهد:
• شرایط مادرزادی یا ژنتیکی
• اختلالات هورمونی
• عمل جراحی فتق
• استعمال الکل، تنباکو یا انواع مواد مخدر
• عفونت هاری
• قرار گرفتن در معرض پرتوهای مضر
• قرار گرفتن طولانی مدت در معرض مواد شیمیایی و صنعتی
• پوشیدن لباس های تنگ
• آسیب در ناحیه کشاله ی ران
• عفونت های شدید قبلی که منجر به انسداد شده باشند
• مشکلات مربوط به انزال هم به شرح زیر می باشند:
• انزال زودرس
• انزال بازگشتی که باعث برگشت اسپرم به مثانه می شود
• اختلال در نعوظ
• عوارض شیمی درمانی، پرتو درمانی یا جراحی
• ناباروری ممکن است به دلایل دیگری هم اتفاق بیفتد از جمله:
• عفونت مجاری ادراری
• استفاده از بعضی از داروهای خاص
• بیماری های مقاربتی

مسیر تشخیص ناباروری در مردان

برای درمان ناباروری مردان، ابتدا باید علت ناباروری را تشخیص دهیم. برای این منظور پزشک متخصص مجموعه ای از آزمایشات و معاینات انجام خواهد داد:

1. آزمایش بر روی اسپرم برای تعیین تعداد اسپرم ها و کیفیت آنها که مهم ترین و اساسی ترین آزمایش برای بررسی وضعیت باروری مردان است.
2. آزمایش خون برای بررسی وضعیت هورمونی و عفونت های احتمالی. وضعیت هورمون ها همانقدر که در باروری زنان مهم است، در باروری مردان نیز تاثیرگذار است.
3. کشت مایع منی و آزمایش برای بررسی عفونت های احتمالی
4. معاینه فیزیکی آلت تناسلی، پروستات و بیضه ها

با آزمایش و تجزیه و تحلیل اسپرم ها پزشک متخصص به دنبال نشانه ای از غیرطبیعی بودن اسپرم هاست تا بتواند دلیل ناباروری را تشخیص دهد. مراحل بررسی اسپرم ها به شرح زیر است:

• بررسی مقدار یا حجم مایع منی: مقدار مایع منی کمتر از ۲ میلی متر غیرطبیعی بوده و احتمال دارد با مشکل در بیضه ها، انسداد مجاری اسپرم یا مشکلات پروستات ارتباط داشته باشد.
• بررسی تعداد اسپرم ها: مقدار طبیعی اسپرم ها باید حدودا بین ۲۰ تا ۳۰۰ میلیون باشد. اگر تعداد اسپرم ها کمتر از ۱۰ میلیون باشد احتمال دارد بر باروری مرد تاثیر منفی داشته باشد.
• بررسی مورفولوژی اسپرم ها: منظور از مورفولوژی اندازه و شکل اسپرم ها می باشد. درصورتیکه اسپرم ها شکل و اندازه ی مناسب داشته باشند، به احتمال بیشتری به تخمک ها خواهند رسید و آنها را بارور خواهند کرد. در حالت طبیعی، حدود سی درصد از اسپرم ها باید مورفولوژی نرمال داشته باشند.
• بررسی حرکت اسپرم ها: برای داشتن معیار سنجش حرکت مناسب اسپرم ها، تحرک آنها را بین ۰ تا ۴ امتیازدهی می کند. درصورتیکه تحرک اسپرم ها امتیاز ۳ به بالا بگیرد، می توان گفت در وضعیت خوبی هستند.

روش های درمان ناباروری مردان

معمولا با استفاده از یک یا چند تا از روش های درمانی زیر، می توان مشکل ناباروری مردان را حل کرد:

• استفاده از دارو برای افزایش تعداد اسپرم ها
• استفاده از آنتی بیوتیک ها برای از بین بردن عفونت های پیشین
• استفاده از داروهای هورمونی برای درمان اختلالات هورمونی
• پوشیدن لباس های زیر نرم، نخی و گشاد
• عدم استفاده از دوش های آب داغ طولانی یا سونا
• تلقیح مصنوعی در صورتی که تعداد اسپرم های مرد کم باشد
• آی وی اف IVF
• اهدای اسپرم در شرایطی که شخص هیچ اسپرمی نداشته باشد

انواع داروهای درمان ناباروری

رایج ترین داروهای درمان ناباروری مردان را در ادامه بررسی خواهیم کرد:

• کلومیفن سیترات: در مواردی که اسپرم به تعداد کافی تولید نمی شود داروی کلومیفن سیترات تجویز می شود. همچنین برای افراد مبتلا به هایپوگنادیسم یا مردانی که دچار کمبود تسترون یا آتروفی بیضه هستند نیز این دارو تجویز می شود.
• منوتروپین: داروی منوتروپین برای تحریک تولید اسپرم در مردان تجویز می شود.
• لتروزول: این دارو در مواردی که تعداد اسپرم ها کم باشد تجویز می شود و با افزایش سطح تسترون، باعث افزایش تعداد اسپرم ها می شود.
• آنتی بیوتیک ها: درصورت وجود عفونت در دستگاه تناسلی، آنتی بیوتیک ها برای از بین بردن این عفونت ها تجویز می شوند. با از بین رفتن عفونت، در خیلی از موارد مشکل ناباروری مردان بهبود می یابد.

درمان های جراحی

خیلی از مشکلات ناباروری با عمل های جراحی قابل حل هستند. برای نمونه بیماری واریکوسل و یا انسداد مجاری از طریق جراحی درمان می شوند. و یا در مواردی که هیچ اسپرمی در مایع منی وجود نداشته باشد، با جراحی بطور مستقیم اسپرم از بیضه یا اپیدیدیم خارج می شود. در ادامه انواع جراحی های معمول برای درمان ناباروری در مردان را توضیح خواهیم داد:

وازووازوستومی vasovasostomy

در برخی موارد، ناباروری در مردان به علت انسداد لوله های اسپرم بر رخ می دهد، که علل مختلفی دارد از جمله جراحی های قبلی، عمل فتق، یا آسیب و ضربه در ناحیه بیضه. در این موارد جراحی وازووازوستومی انجام شده و لوله های اسپرم بر اصلاح و درمان می شوند و انسداد های بوجود آمده رفع می شوند.

وازواپیدیدیموستومی vasoepididimostomy یا VEA

از این جراحی نیز برای رفع انسداد در لوله های اسپرم بر و همچنین لوله های اپیدیدیم بیضه استفاده می شود. برای برگرداندن باروری بعد از وازکتومی، از این جراحی استفاده می شود. همچنین در حالتیکه انسداد مجاری باعث شود، هیچ اسپرمی در مایع منی وجود نداشته باشد، بیشتر از این جراحی استفاده می شود.

کشیدن اسپرم از اپیدیدیم بصورت زیرپوستی PESA

برای آزمایش وجود یا عدم وجود اسپرم در مایع منی از این روش استفاده می شود. از طریق این جراحی، بدون برش دادن پوست بیضه، از طریق یک سوزن خیلی باریک، به صورت مکش، اسپرم را از لوله های اپیدیدیم استخراج می کنند. زمانی که پزشک برای مرد نابارور این جراحی را پیشنهاد می دهد، بیمار صبح ناشتا با یک همراه برای جراحی مراجعه می کند. بعد از جراحی نمونه به آزمایشگاه تحویل داده می شود، و بعد از کمتر از یک ساعت وجود یا عدم وجود اسپرم در نمونه گزارش داده می شود. اگر اسپرم موجود باشد، بیمار کاندید جراحی میکرواینجکشن خواهد بود، و درصورت نبودن هیچ اسپرمی، باید عمل جراحی بیوپسی بیضه برای وی انجام شود.

جراحی کشیدن اسپرم از بیضه یا TESA

درصورتیکه هیچ اسپرمی در مایع منی مرد وجود نداشته باشد، این عمل جراحی برای استخراج اسپرم از بیضه انجام می شود. در این جراحی، سورن نازکی وارد بیضه ها شده و اسپرم ها را از لوله های سمی نفروز خارج می کنند. در مواردی که ناباروری به علت نقص در بیضه، یا مشکل در تولید اسپرم، یا نبود لوله ی وابران، و یا انجام عمل وازکتومی باشد، این جراحی می تواند کمک کننده باشد.

استخراج اسپرم از اپیدیدیم یا MESA

این جراحی برخلاف جراحی های قبلی، یک عمل جراحی باز برای استخراج اسپرم ها است. با استفاده از این روش، لوله های اپیدیدیم با میکروسکوپ و به دقت بررسی می شوند، و تعداد زیادی اسپرم از طریق این جراحی استخراج می شود. با این روش می توان  تعداد زیادی اسپرم با تحرک مناسب و زیاد به دست آورد.

استخراج اسپرم از بیضه یا TESE

در این روش جراحی، قسمتی از بافت بیضه نمونه برداری می شود و وجود یا عدم وجود اسپرم در آن بافت بررسی می شود. برای انجام این عمل، بیمار با مشایعت یک همراه بصورت ناشتا به مرکز جراحی مراحعه می کند، پس از انجام نمونه برداری، نمونه در یک ظرف کشت قرار می گیرد. آزمایشگاه توسط سوزن های بسیار ریز این بافت را از هم جدا کرده و وجود اسپرم در آنها را بررسی میکند. درصورت موجود بودن اسپرم، بیمار به همراه همسر کاندید انجام عمل میکرواینجکشن می شوند. و درصورت عدم وجود اسپرم، نمونه برداری از سایر نقاط همان بیضه و بیضه ی دیگر برای یافتن اسپرم ادامه می یابد.

استخراج میکروسکوپی اسپرم از بیضه یا Micro TESE

این روش مشابه روش بالا است و از میکروسکوپ برای بررسی بافت نمونه برداری شده استفاده می شود. به این طریق که بافت بیضه را زیر میکروسکوپ با دقت مشاهده کرده، و نمونه را از لوله هایی که امکان وجود اسپرم در آنها بیشتر است برمیدارند. این جراحی خونریزی کمتری دارد، آسیب کمتری هم به بیضه می رساند، همچنین تعداد اسپرم بیشتری استخراج می کند. یک روز قبل از تخمک گیری از خانم انجام می شود و اسپرم های به دست آمده برای استفاده در روش های کمک ناباروری بعدی، فریز می شوند.

واریکوسلکتومی

یکی از شایع ترین علل ناباروری مردان، واریکوسل یا پیچ خوردگی رگ های بیضه است. این بیماری دربین مردان نابارور بین ۲۰ تا ۴۰ درصد، و در بین مردان جوان و بالع ۱۵ درصد رواج دارد. روش تشخیص بیماری واریکوسل از طریق معاینه ی پزشک و سونوگرافی صورت می گیرد. روش درمان این بیماری از طریق جراحی واریکوسلکتومی می باشد، در این جراحی که یکی از رایج ترین جراحی ها برای درمان ناباروری است، برشی کوچک به اندازه ی ۴ سانت یا کمتر بر رو پوست شکم زده می شود، رگ های پیچ خورده و مسدود شده بیضه قطع شده، پس از مدتی به دلیل جریان نداشتن خون کوچک شده و از بین می روند.

بیماری واریکوسل باعث احساس درد در بیضه و همچنین ناباروری می شود، با انجام عمل واریکوسلکتومی، ناباروری درمان می شود، اما احساس درد ممکن است از بین نرود. این عمل جراحی با بیهوشی عمومی انجام می شود و جزو جراحی های آسان و کوتاه محسوب می شود. تا چند روز بعد از جراحی واریکوسلکتومی، بیمار باید فعالیت های سنگین انجام ندهد.

درمان ناباروری با روش های کمک باروری

تلقیح داخل رحمی اسپرم یا IUI

در شرایطی که دلیل ناباروری، وجود مشکل در دهانه ی رحم خانم باشد، یا اسپرم ها به هر دلیلی نتوانند به لوله های رحمی برسند، از این روش استفاده می شود. با استفاده از روش آی یو آی، اسپرم های شسته شده را به کمک یک کانتر بلند داخل رحم قرار می دهند، این کار باید در زمان تخمک گذاری زن انجام شود.

لقاح آزمایشگاهی یا IVF

یکی از پرتکرار ترین و موفق ترین روش های کمک باروری، روش آی وی اف است. در روش IVF، ابتدا تخمدان ها برای تخمک گذاری تحریک شده، بعد با کمک سونوگرافی تخمک گیری یا پانکچر انجام می شود، در مرحله ی بعد تخمک ها را با اسپرم در ظروف مخصوص آزمایشگاهی لقاح داده، و بعد از گذشت ۲ تا ۵ روز جنین یا جنین های تشکیل شده را به داخل رحم انتقال می دهند. این روش در مواردی که تعداد اسپرم های مرد کم باشد، و یا لوله های فالوپ زن مسدود و زخمی باشد یا کلا وجود نداشته باشد استفاده می شود. البته توجه داشته باشید که احتمال بارداری با استفاده از روش های کمک بارداری، در سنین بالاتر از ۳۵ سال کمتر می شود.

میکرو اینجکشن یا تزریق درون سیتوپلاسمی اسپرم یا ICSI

از دیگر روش های درمان ناباروری، روش میکرواینجکشن است. ااین روش تا خد زیادی شبیه به آی وی اف IVF می باشد و تفاوت های اندک با هم دارند. در میکرواینجکشن، بعد از انجام عمل پانکچر، اسپرم را مستقیما به داخل تخمک تزریق می کنند. این کار احتمال بارداری را بیشتر می کند، و در اکثر موارد، زمانی که اسپرم های مرد خیلی کم باشد از این روش استفاده می شود.

پیشنهادات پیشگیرانه برای جلوگیری از ناباروری مردان

هیچ راه قطعی برای جلوگیری یا پیشگیری از ناباروری مردان وجود ندارد. اما اقدامات پیشگیرانه ای هست که پیشنهاد می شود به آنها توجه کنید.

• عدم استفاده از مواد مخدر
• نداشتن روابط جنسی پرخطر
• قرار نگرفتن در معرض پرتوهای خطرناک
• مصرف نکردن الکل
• نبودن در معرض مواد شیمیایی و صنعتی خطرناک
• بهداشت شخصی
• عدم استفاده از دوش های آب داغ طولانی و سونای داغ
• استفاده از لباس زیرهای نخی، مناسب و گشاد